Jared Diamond, de derde chimpansee, evolutie en toekomst van het dier dat mens heet, het spectrum 2013 (eerste uitgave 1997).  Boekbespreking.

 

Jared Diamond is een geleerd mens. En hij deelt deze kennis met ons. Over het voorbije decennium schijf hij een viertal boeken, in vertaling totaal goed voor 2000 pagina’s. Altijd gaat het over de mens. Over onze talenten en over de gevaren die we zelf veroorzaken.

Het eerste deel in deze tetralogie gaat in eerste instantie over de wijze waarop de amper 2% die wij in onze genen verschillen met de chimpansee, veruiterlijkt worden. Want 2 procent is geweldig weinig (98 procent gemeenschappelijk!) en toch zijn de verschillen tussen ons en de chimpansee zo geweldig groot. Lees vooral verder als je het verhaal nog niet kent.

Op een bepaald ogenblik in onze evolutie ging ons pad een eigen weg. De Neanderthaler, en nadien de Cro-magnonmens als onze rechtstreekse voorouder. De Cro-Mangonmens toonde al vele verschillen met de chimpansee. In de verdere evolutie perfectioneerde de moderne mens de laatste tienduizend jaren stilaan meer en meer deze talenten die ons van de aap onderscheiden. In deel twee van zijn boek Diamond beschrijft deze verschillen aan de hand van vele aspecten. De menselijke seksualiteit die anders is dan die van dieren met inbegrip van zijn neiging tot overspel; maar ook de manier waarop wij onze partner kiezen. In een vreemd einde aan dit deel behandelt Diamond de redenen waarom de vrouw de menopauze kent en waarom wij oud worden, maar uiteindelijk toch sterven. Een derde deel met als titel ‘louter menselijk’ covert de menselijke taal als uniek in het dierenrijk (hoewel ook de chimpansee en sommige andere dieren tot wel een tiental ‘woorden’ gebruiken om mekaar te waarschuwen, maar dit is niets in vergelijking met de menselijke taal), met een heel uitgebreide beschrijving van de evolutie van de vele dialecten van de taal en de verspreiding doorheen de geschiedenis. Het ontstaan van de landbouw als tweede. Een niet onverdeeld genoegen zo noemt Diamond dit. Nodig om ons tijd te gunnen om ons verder te ontwikkelen, maar met zovele neveneffecten, vroeger en nu. Een hoofdstuk waarin het enkel gaat over de redenen waarom wij drugs gebruiken en tenslotte enkele bedenkingen over leven in de rest van het heelal (Diamond is daar erg conservatief in, Alleen in een stampvol heelal, zo noemt hij het).

Deel 4 gaat over de mens als wereldveroveraar. Met heel vele uitweidingen naar zowat alle veroveraars die we kennen uit de geschiedenis. En met heel vaak de verhalen van de genocides die ermee samengingen (van duizenden jaren geleden tot in onze recente geschiedenis met bijvoorbeeld de Armeniërs, de Joden en de hutsies en de tutsies). Hier wordt Diamonds boek al wat deprimerender.

Maar het ergste moet nog komen.

In deel 5 tenslotte spreekt Diamond over onze vooruitgang én onze neiging om de hele boel met deze vooruitgang dan ook maar in één keer mee te vernietigen. Met onze mogelijkheden zijn wij in staat om op enkele jaren de natuur en het dierenrijk, en daarmee de basis van ons eigen bestaan, te vernietigen. En eigenlijk doen we dat al gestaag duizenden jaren lang. Door als nieuwkomer , waar dan ook wij als veroveraar als eerste aankwamen doorheen de geschiedenis van de laatste tienduizend jaren, steeds de bestaande plaatselijke bevolking van mensen en dieren snel uit te moorden als manier om makkelijk aan eten te raken, of door het biotoop zodanig te vernietigen dat daarmee samen tot tientallen diersoorten in een keer mee verdwenen. En dat gaat door tot in onze moderne tijd. Alleen steeds sneller en steeds meer doeltreffend. We hebben alle middelen tot onze beschikking om de wereld voor onszelf onleefbaar te maken. Niet zozeer een nucleaire holocaust, zo vreest Diamond, wel een stelselmatige vernietiging van onze natuur en uitmoorden van dierensoorten waardoor op een bepaald ogenblik geen terugweg meer mogelijk is. Het uitsterven van de ganse natuur, dieren en mensen incluis, op het Paaseiland geldt als een van de vele gekende voorbeelden uit onze geschiedenis.

Heel confronterend en heel deprimerend hoe Diamond dit allemaal beschrijft.

In zijn laatste zinnen doet hij een poging  om zijn optimistisch vertrouwen in ons verstand om het net niet zover te laten komen neer te schrijven, maar dit lijkt toch maar een armtierig doekje voor het bloeden.

Prachtig boek waar je je uren in kan verliezen. Een aanrader. Een een boek dat je zonder enige twijfel nog dagenlang laat nadenken over zaken die je ziet en hoort. De derde chimpansee, niet steeds iets om trots op te zijn…