Jared Diamond, Zwaarden, paarden en ziektekiemen, De ongelijkheid in de wereld verklaard. 2000 2013. (pocket)

In deze internationale bestseller verklaart Jared Diamond waarom niet de Australische Aboriginals, de Mexicaanse Indianen of de Afrikaanse nomaden de wereld hebben veroverd. De meest geciviliseerde delen van de wereld hebben hun positie niet aan zichzelf, maar aan een speling van de natuur te danken.

Een pil van een boek, met ongelooflijk veel informatie die voor wat mij betreft de vraag in ondertitel duidelijk beantwoordt.Ook de titel van het boek wordt netjes uitgelegd en word je na even lezen bijzonder duidelijk. Een aanrader!

Lees vooral verder als je in dit soort geschiedenis interesse hebt. Ik schreef er een lange review over

Jared Diamond schreef dit boek als tweede in een tetralogie. Het eerste deel, de derde chimpansee, kreeg al eerder een review. Het is een geweldig gedetailleerd boek van bijna 500 pagina’s met een ongelooflijk aantal details uit wetenschappelijk onderzoek uit diverse domeinen. Een spannend boek, maar voor een ‘gewone lezer’ als mij had het op de helft geschreven mogen worden. Maar misschien dat de wetenschappelijk lezer dit anders ziet.

Ik doe een poging tot samenvatting van de belangrijkste ideeën uit het boek.

Ik leg eerste de betekenis van de titel even uit. Het boek behandelt alle mogelijke overheersingen gedurende de laatste dertienduizend jaren. Telkens blijkt, dat wanneer een nieuwe groep mensen een eiland of een landsdeel aandeed, de plaatselijke bevolking en dikwijls ook een belangrijk deel van de plaatselijke fauna snel het onderspit moest delven. Een gekend voorbeeld is het overwinnen door een handvol Spanjaarden op de Azteekse bevolking, waarbij deze laatste vanuit vele tienduizenden haast volledig uitstierf. De belangrijkste reden daarvoor was tweeledig: doordat de Spanjaarden paarden bereden en doordat zij ijzer kenden zichzelf bepantserden en zwaarden hadden, waren zij oppermachtig tegen de Azteken. De grootste oorzaak van het uitsterven van de Azteken door de komst van de Spanjaarden was evenwel door de ziektekiemen die de Spanjaarden met zich meebrachten. De Overheersers waren hier immuun tegen, de lokale bevolking die nooit eerder ermee in contact kwamen stierven massaal uit (pokken, …).

Dat was het scenario in bijna elke gedocumenteerde overheersing. Soms uit opgetekende verslagen en voor de anderen op basis van opgravingen en wetenschappelijk onderzoek.

De hamvraag die Diamond in dit boek dan ook  probeert te beantwoorden is de vraag van zijn vriend uit Nieuw-Guinea die hem vroeg: waarom kwamen de mensen uit Eurazië óns overheersen en gebeurde dit niet andersom?

Ik geef nu even een stuk tekst dat Diamond zelf schreef in de hernieuwde druk over de eerste uitgave van ‘Zwaarden, zwaarden en ziektekiemen’:

 “De voornaamste conclusie van zwaarden, paarden en ziektekiemen was dat samenlevingen zich op de verschillende continenten op een verschillende manier ontwikkelden vanwege verschillen in milieu en niet in menselijke biologie. Hoogontwikkelde technologie, een gecentraliseerde politieke organisatie en andere kenmerken van complexe gemeenschappen konden alleen ontstaan in dichte sedentaire bevolkingsgroepen die in staat waren om voedselvoorraden aan te leggen. Dit waren de bevolkingsgroepen die voor hun voedselvoorziening afhankelijk waren van de landbouw die zich omstreeks 8500 v.Chr. be gon te ontwikkelen. Maar de wilde planten- en diersoorten die geschikt waren voor landbouw en veeteelt waren buitengewoon ongelijk verdeeld over de continenten. De meest waardevolle domesticeerbare wilde soorten kwamen hoofdzakelijk voor in negen kleine gebieden op aarde, die daardoor de eerste centra van landbouw werden. De oorspronkelijke bewoners van die gebieden verwierven daardoor een voorsprong in de ontwikkeling van zwaarden, paarden en ziektekiemen. De talen en genen van die bewoners, maar ook hun vee, gewassen, technologie en schrift, werden dominant — zowel in het verleden als in de moderne wereld.“

Met andere woorden. Het is niet door racistische kenmerken dat vanuit Eurazië quasi de rest van de lokale wereldbevolking werd overheerst (Indianen, Hottentotten, Pygmeeën, Aboriginals als meest bekende voorbeelden, maar doorheen de voorbije 13.000 jaren nog zovele andere kleinere en grotere populaties). Het gebeurde door een schakeling van opeenvolgende gebeurtenissen: er waren in Eurazië door klimatologische omstandigheden meer planten en dieren die zich lieten domesticeren. Zo schakelde men daar sneller van jager verzamelaar naar landbouwer. Daardoor waren er hier snel voedseloverschotten. Waardoor de bevolking kon groeien en er zich noodgedwongen een complexere organisatie van de samenleving ontwikkelde. Door de overschotten konden er mensen ‘vrijgesteld’ worden van het verzamelen van voedsel om specialistische praktijken te beoefenen (ontdekkingen doen zoals aardewerk, ijzer smelten, wapens smeden, …). Er een grotere bevolkingsdichtheid ontstond en de mensen gingen korter met hun gedomesticeerde dieren (geit, schaap, varken, paard en koe ) samenleven, zij werden blootgesteld aan allerlei ziektekiemen en bouwden er gaandeweg immuniteit tegen op.

In tegenstelling tot de volkeren die langer als jager verzamelaar bleven leven kregen zij daardoor een flinke voorsprong : ze hadden een complexere organisatie die nodig was om ontdekkingsreizen en oorlogen te organiseren. Ze hadden voedsel , wapens, geoefende soldaten en paarden waardoor ze sterker in de strijd waren (eigenlijk hadden de indianen, Aboriginals en alle andere onderdrukte stammen geen schijn van kans). En ze brachten tenslotte massaal ziektekiemen mee die onder de lokale bevolking ware slagvelden aanrichtten. Soms deden ze dat onbedoeld, soms erg bewust zoals toen de soldaten die in het zog van Columbus Amerika aandeden door de Indianen moedwillig dekens te geven die voorheen door TBC patiënten waren gebruikt.

Doorheen de ganse verhaallijn is dan ook nog de snelle verspreiding over Eurazië van de domesticeerbare gewassen prominent aanwezig. Eurazië kent een lange breedte-as over een zelfde meridiaan. Daardoor kon het gedomesticeerde voedsel zich veel sneller verspreiden. Dit bijvoorbeeld in tegenstelling tot Noord en Zuid Amerika die een heel  lange lengteas hebben, maar deze strekt zich uit over verschillende klimatologische streken. Zowel woestijnen als extreme koude gebieden of gebergten vertragen de verspreiding van teeltbare gewassen. De bevolking bleef daardoor langer jager verzamelaar.

Zoals gezegd een erg gedetailleerd boek. Er zijn veel voorbeelden van een zelfde mechanisme. Allemaal interessant, maar soms wat teveel van het goede.

De kennis en de verbanden die Diamond weet te leggen zijn wel ongelooflijk indrukwekkend. Ik schreef al bij de review van het eerste boek (de derde chimpansee) dat Diamond een slimme mens is.

Dit boek was jarenlang een echte bestseller. Ik kan het aanraden voor de liefhebber. Maar, de lezer weze gewaarschuwd, je doet er enkele uren over en niet alles is even interessant.

Ik start aan het derde boek in de reeks, ‘De Ondergang, waarom zijn sommige samenlevingen verdwenen en hoe kan de onze dat voorkomen?’ Ik zal er hier over berichten.